Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ

(Նախորդ մասը)

ԾՆ­ԿԻ ՉԵ­ԿԱԾ ՀԱ­ՅԸ
Երբ տուն վե­րա­դար­ձա, Սա­սու­նի­կին հարց­րի, թե ով է ճամ­փա­բա­ժա­նում կանգ­նած ծե­րու­նու ակ­նար­կած Ջա­բին։ Նա ժպ­տաց ու հե­ռա­խո­սա­հա­մար հա­վա­քեց։ Այդ տա­րի­նե­րին Շու­շիում հե­ռա­խո­սա­կա­պը գոր­ծում էր ան­թե­րի։ Ի­րեն բնո­րոշ ան­մի­ջա­կա­նու­թյամբ, շուշ­վա բար­բա­ռով Սա­սու­նի­կը ջերմ զրույ­ցի բռն­վեց հե­ռա­խո­սի այն ծայ­րում գտն­վող կնոջ հետ, ո­րը Ջա­բիի կինն էր։ Հայտ­նեց իմ մա­սին, և որ ես շատ եմ ու­զում ծա­նո­թա­նալ Ջա­բիի հետ։ Ռո­մե­լան հրա­վի­րեց հա­ջորդ օ­րը կե­սօ­րին հյուր լի­նել ի­րենց։

Ծա­նո­թու­թյան ձեռք­սեղ­մումից ան­մի­ջա­պես հե­տո փոք­րա­մար­մին, ժիր, ան­հան­գիստ երևույ­թով տղա­մար­դուն հարց­րի.
-Ին­չու՞ Ջա­բի։
-Իս­կա­կան ա­նունս Յու­րա է, Յու­րա Իշ­խա­նյանն եմ։ Ջա­բի ինձ կո­չել են ի­նը տա­րե­կան հա­սա­կում՝ ար­ցախ­ցի­նե­րի սի­րե­լի ֆուտ­բո­լիստ Սու­րիկ Ջա­բի­յա­նի պատ­վին։
Ռո­մե­լան սե­ղա­նին դրեց մեծ ափ­սեով տաք ժեն­գյա­լով հա­ցե­րը։ Ջա­բին սկ­սեց պատ­մել բան­տե­րում կրած տա­ռա­պանք­նե­րի ո­դի­սա­կա­նը։ Զա­վեշ­տա­լի, ան­գամ ո­գե­շունչ ե­րան­գով էր ներ­կա­յաց­նում գլ­խին ե­կա­ծը, բայց այդ խոս­քե­րի տակ սքող­ված ան­մարդ­կա­յին տան­ջանք­նե­րի մեծ ցավ ու կս­կիծ կար։ Ա­րագ սղագ­րում էի նրա ա­սած­նե­րը՝ շուր­թե­րիս նյար­դա­յին սեղ­մու­մով թաքց­նե­լով հո­գիս հա­մա­կած դառ­նու­թյու­նը։

1988 թ. փետր­վա­րի 20. նա­խորդ օ­րե­րի հան­րա­հա­վաք­նե­րի կա­յաց­րած վճիռ­նե­րով, ժո­ղովր­դա­կան պատ­գա­մա­վոր­նե­րի շր­ջա­նա­յին չորս խոր­հուրդ­նե­րի, ո­րոշ կուսշ­րջ­կոմ­նե­րի պլե­նում­նե­րի նիս­տե­րում ըն­դուն­ված ո­րո­շում­նե­րով՝ պա­հանջ­վում էր հրա­վի­րել մարզ­խոր­հր­դի ար­տա­հերթ նս­տաշր­ջան՝ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղն Ադր­բե­ջա­նի կազ­մից հա­նե­լու և Հա­յա­տա­նին միաց­նե­լու ո­րո­շում կա­յաց­նե­լու հա­մար։ Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վար­ներն ու Մոսկ­վա­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը կար­գադ­րում են փա­կել շր­ջան­նե­րից Ստե­փա­նա­կերտ տա­նող ճա­նա­պարհ­նե­րը, որ­պես­զի պատ­գա­մա­վոր­նե­րը չկա­րո­ղա­նան հաս­նել քա­ղաք, մարզ­խոր­հր­դի նս­տաշր­ջա­նը տա­պալ­վի։ Բայց շր­ջան­նե­րի պատ­գա­մա­վոր­նե­րից ո­մանք ար­դեն Ստե­փա­նա­կեր­տում էին, մյուս­ներն էլ քա­ղաք էին հա­սել լեռ­նա­յին ա­րա­հետ­նե­րով, ան­տառ­նե­րով։ Ժա­մը 16-ի փո­խա­րեն նս­տաշր­ջանն սկս­վում է ժա­մը 20-ին՝ մարզ­խոր­հր­դի 149 պատ­գա­մա­վոր­նե­րից 110-ի ներ­կա­յու­թյամբ։ Բա­ղի­րովն ու Կևոր­կո­վը կր­կին փոր­ձեր են ա­նում ձա­խո­ղե­լու նս­տաշր­ջա­նը, բայց չի հա­ջող­վում։ Եվ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մար­զա­յին խոր­հր­դի ար­տա­հերթ նս­տաշր­ջա­նը, լսե­լով ու քն­նար­կե­լով ԼՂԻՄ-ի ժո­ղովր­դա­կան պատ­գա­մա­վոր­նե­րի մար­զա­յին խոր­հր­դի պատ­գա­մա­վոր­նե­րի ե­լույթ­նե­րը՝ Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ և Հայ­կա­կան ԽՍՀ Գե­րա­գույն խոր­հուրդ­նե­րին դի­մե­լու ՝ ԼՂԻՄ-ը Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ-ի կազ­մից Հայ­կա­կան ԽՍՀ-ի կազմ մտց­նե­լու մա­սին, ո­րո­շում է կա­յաց­նում.
«Ըն­դա­ռա­ջե­լով ԼՂԻՄ-ի աշ­խա­տա­վո­րու­թյան ցան­կու­թյուն­նե­րին՝ խնդ­րել Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ Գե­րա­գույն խոր­հր­դին ու Հայ­կա­կան ԽՍՀ Գե­րա­գույն խոր­հր­դին ՝ խոր գի­տակ­ցու­թյուն ցու­ցա­բե­րել Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հայ բնակ­չու­թյան իղ­ձե­րի նկատ­մամբ և լու­ծել ԼՂԻՄ-ը Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ կազ­մից Հայ­կա­կան ԽՍՀ կազմ տա­նե­լու հար­ցը, միա­ժա­մա­նակ միջ­նոր­դել ԽՍՀՄ Գե­րա­գույն խոր­հր­դի ա­ռաջ՝ ԼՂԻՄ-ը Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ կազ­մից Հայ­կա­կան ԽՍՀ կազ­մին տա­լու հար­ցը դրա­կա­նո­րեն լու­ծե­լու հա­մար։ 1988 թ. փետր­վա­րի 20. Ստե­փա­նա­կերտ»։

Փետր­վա­րի 21-ին Ար­ցա­խից Երևան է հասց­վում «Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ» թեր­թում հրա­պա­րակ­ված ո­րո­շու­մը՝ այն ՀԿԿ Կենտ­կո­մի ա­ռա­ջին քար­տու­ղար Կա­րեն Դե­միր­ճյա­նին հասց­նե­լու հա­մար՝ հու­սա­լով Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վա­րու­թյան ա­ջակ­ցու­թյու­նը։ Պա­տաս­խան չի լի­նում, ո­րով­հետև դրա­կան պա­տաս­խա­նը լի­նե­լու էր Դե­միր­ճյա­նի պաշ­տո­նա­վար­ման ա­վար­տը։
...Փետր­վա­րի 22-ին Ստե­փա­նա­կեր­տում դար­ձյալ հան­րա­հա­վաք էր։ Կր­կին հն­չում էին ադր­բե­ջա­նա­կան բռ­նու­թյան լու­ծը թո­թա­փե­լու կո­չեր։ Հրա­պա­րակն ա­սես շի­կա­ցել էր մարդ­կանց սր­տե­րի լա­րու­մից։

Այդ օ­րը Ջա­բին Աս­կե­րա­նի իր «վե­տե­րո­կում» զբաղ­ված էր խաշ ե­փե­լով։
-Հան­կարծ լուր տվե­ցին, որ Աղ­դա­մի կող­մից թուր­քե­րի գա­զա­զած ամ­բո­խը հար­ձակ­վել է Աս­կե­րա­նի վրա։ Գնամ, տես­նեմ ի՜նչ՝ դրանք նավ­թի բա­զա­յի կող­մից վա­զե­լով գա­լիս, քար ու փայ­տով խփում են մեր մի­լի­ցիո­ներ­նե­րին։ Հետ ե­կա, բաք­վե­ցի Վա­լո­դի հրա­ցա­նը վերց­րի, մի կերպ փամ­փուշտ ճա­րե­ցի, լց­րի ու կրա­կե­ցի վա­զող ամ­բո­խի կող­մը։ Կրա­կո­ցի վրա թուր­քերն սկ­սե­ցին փախ­չել։ Խա­նա­բադ, Բա­դա­րա, Խրա­մորթ գյու­ղե­րից մար­դիկ գա­լիս, լց­վում էին մայ­րու­ղի։ Ստե­փա­նա­կեր­տի ճա­նա­պար­հը փակ էր, մարդ չէին թող­նում անց­նի։ Կամր­ջի մի ծայ­րին հա­յերն էին, մյու­սում՝ թուր­քե­րը։ Աս­կե­րա­նի գործ­կո­մի նա­խա­գահ Վի­լեն Քո­չա­րյանն ինձ տես­նե­լով՝ ա­սաց. «Մի կերպ հա­սիր Ստե­փա­նա­կերտ, օգ­նու­թյուն բեր»։ Ես ու Յու­րան նս­տե­ցինք մե­քե­նա, մի կերպ հա­սանք Ստե­փա­նա­կերտ։ Ռու­սա­կան զոր­քը ժո­ղովր­դին հրա­պա­րա­կից հա­նել էր։ Ձայ­նե­ցի. «Ժո­ղո­վու՜րդ, հա­սե՛ք Աս­կե­րան, ով ին­չով կա­րող է՝ պաշտ­պա­նե՛ք»։ Թուր­քը հար­ձակ­վել էր ա­ռա­վո­տյան 9-ն անց կե­սին, Ստե­փա­նա­կեր­տի ժո­ղո­վուրդն Աս­կե­րան հա­սավ ե­րե­կո­յան 5-ին։ Մինչ այդ ռուս­նե­րը զին­վոր­ներ էին բե­րել, ու թուր­քե­րը փա­խել էին։ Լուր էր տա­րած­վել, թե մե­կը սպան­վել է։ Մի­լի­ցիան մեզ կան­չեց, թե՝ ով թուր­քին սպա­նել է, թող ա­սի։ Ա­մեն ա­ռա­վոտ Աս­կե­րա­նի միլ­պետ Վո­լո­դյան ինձ կան­չում, հա­մո­զում էր. «Ա­րի՛, վրադ առ, քա­նի դեռ մենք ենք ղե­կա­վա­րը, ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թյուն կձևա­կեր­պենք, քիչ կնս­տես»։ Հրա­ժար­վում էի։ Դր­սում էլ ժո­ղո­վուր­դը միա­ցում էր գո­չում ու ինձ պաշտ­պա­նում։ Այս վի­ճա­կը շա­րու­նակ­վեց մեկ ա­միս։ Բո­ղո­քում էին, թե Ջա­բին հրա­ժար­վում է։ Մոսկ­վա­յից էլ ԽՍՀՄ դա­տա­խա­զի տե­ղա­կալ Կա­տուսևը հա­ղոր­դում էր, թե Աս­կե­րա­նի վրա հար­ձակ­ման եր­կու թուրք կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րին բռ­նել ենք, հա­յը մնա­ցել է։ Ան­ձամբ ե­կավ Աս­կե­րան, պա­հան­ջեց. «Ըն­դու­նի՛ր, որ դու ես ա­րել»։ Կար­դում եմ. «Ձեր­բա­կա­լե­լու թույ­լտ­վու­թյուն», տա­կը՝ «Կան­խամ­տած­ված սպա­նու­թյուն»։ Հրա­ժար­վում եմ ստո­րագ­րել։ Ստո­րագ­րեմ՝ գն­դա­կա­հա­րու­թյուն է։ Հրա­մա­յել էր. «Կա­լա­նա­վո­րե՛ք, տա­րեք Աղ­դամ»։ Որ­պես­զի ժո­ղո­վուր­դը գլ­խի չընկ­նի, ինձ նս­տեց­րին ծա­ռա­յո­ղա­կան մե­քե­նա ու տա­րան Աղ­դամ։ Այն­տե­ղի միլ­պետն ինձ ճա­նա­չում էր, իմ վե­տե­րո­կում հաց էր կե­րել։ Դր­սում թուր­քերն ի­րա­րան­ցում էին դրել՝ Ջա­բուն բե­րե՜լ են։ Պա­հան­ջում էին հրա­պա­րա­կում վա­ռել։ Որ­պես­զի ինձ չս­պա­նեն, Կա­տուսևի հրա­մա­նով միլ­պե­տը ցե­մեն­տա­տա­րի բե­րա­նը բա­ցեց, ինձ գցեց մե­ջը։ Այդ վի­ճա­կում ինձ հասց­րին Բար­դա­յի բեր­դը։ Մար­դու նման չեմ, ցե­մեն­տա­պատ ինչ-որ գորշ ա­րա­րած։ Ապ­րի­լի 27-ն էր ար­դեն, սա­ռը ջրով լո­ղա­նում եմ, շո­րերս լվա­նում։ Ցուրտ է, դո­ղում եմ։ Մատ­նա­հետ­քերս վերց­նում են, ա­մեն դիր­քով նկա­րում, կր­կին գցում խու­ցը։ Եր­կու օ­րից հրա­ման ե­կավ՝ տա­նել Բա­քու։ Հա­ջորդ ա­ռա­վոտ սև «Վո­րոն»-ով ինձ տա­րան Բաք­վի Բա­յի­լո­վի բեր­դը։ Է՛ն տե­սակ տեղ գցե­ցին, որ շունչս կտր­վում էր, ո՛չ հաց, ո՛չ ջուր։ Ընդ­հա­նուր խուց էր, դու­ռը՝ բաց, առջևով ջուր էր հո­սում, դե­մը՝ ճա­նա­պարհ... Մտա­ծե­ցի` «դու­ռը բաց են թո­ղել, որ փախ­չեմ, ետևիցս խփեն»։ Ե­կավ մի ա­վագ լեյ­տե­նանտ։ Ոնց որ պատ­կեր լի­ներ, իս­կի թուր­քի նման չէր։ Մի բա­ժակ ջուր ու­զե­ցի։ Ինձ ազգ հայ­հո­յեց։ Հաս­կա­ցա, որ ճիշտ եմ ա­րել՝ չեմ փա­խել։ Ե­րեք հո­գով ինձ տա­րան։ Նոր տե­ղը ԿՊԶ չէր, ա­վե­լի լուրջ տեղ էր երևում։ Ե­ռա­դար­պաս­նե­րը որ ան­ցանք, հաս­կա­ցա, որ մահ­վան դա­տա­պարտ­ված­նե­րի խուցն է։ Եր­կա­թե դար­պա­սով ով անց­նում էր, թքում էր վրաս, հայ­հո­յում։ Ի­րենք՝ ինձ, ես՝ ի­րենց։ Վե­ցե­րորդ օրն էր՝ ո՛չ հաց, ո՛չ ջուր։ Ա­ծե­լին դրել էին, որ ինք­նաս­պան լի­նեմ։ Տե­սան գի­շե­րը բան չի պա­տա­հել, ա­ծե­լին վերց­րին։

...Ձեռ­նաշղ­թաս գցած իր ձեռ­քին՝ թուր­քը տա­նում է ինձ։ Մա­յոր է։ Ավ­տո­բու­սում ե­րե­խա­յի հետ մի կնոջ տե­ղից հա­նում են, որ մենք նս­տենք։ Հան­կարծ մե­կը ետևից դիպ­չում է ու­սիս։ Թուր­քը չի թող­նում շրջ­վեմ։ Հարց­նում եմ՝ ո՞վ ես։ Ա­սում է. «Քո քե­ռի Սլա­վի­կի ըն­կերն եմ,- ոչ ոք տեղդ չգի­տի, ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դը մի­տինգ է ա­նում, որ քեզ գտ­նեն»։
Ինձ տա­նում են Մոսկ­վա։ Տեղ ենք հաս­նում։ Մեկ էլ լսում եմ. «Ինք­նա­թի­ռի ուղևոր­նե­րին խնդ­րում ենք դուրս չգալ, ա­ռանձ­նա­հա­տուկ կարևոր հան­ցա­գործ ենք տա­նում»։ Մտ­քովս չի անց­նում, որ խոսքն իմ մա­սին է։
Ինձ խց­կե­ցին մի մե­քե­նա, թուրքն էլ նս­տեց կողքս։ Տա­նում են մի տեղ։ Գա­լիս է բժիշ­կը՝ «ա­կան­ջա­կալ­նե­րով» շն­չա­ռու­թյունս լսե­լու։ Շատ թույլ եմ, օ­րե­րով հաց չեմ կե­րել։ Ա­սում է՝ շն­չիր։ Շն­չում եմ։ Ա­սում է. «Ցու­լի պես ա­ռողջ է»։ Շո­րերս հա­նում են, ինձ գցում մի տեղ։ Հենց էդ պա­հին ջու­րը շփա­լեն լց­վում է գլ­խիս։ Ան­կո­ղինս խո­նավ է, պա­տից ջուր է կա­թում։ Ծած­կոց, ներք­նակ վերց­նում եմ, որ տեղս փո­խեմ, ուժս չի պա­տում, ընկ­նում եմ։ Ո՛չ շարժ­վել եմ կա­րո­ղա­նում, ո՛չ խո­սել, ոնց որ մե­ռած։ Պառ­կում եմ ու­րի­շի տե­ղում, ի­մը բա­ցե­լու ուժ չու­նեմ։ Տե­սո­ղու­թյունս նվա­զել է, մար­դիկ աչ­քիս պղ­տոր են երևում։ Այդ վի­ճա­կում ան­գամ շատ ու­րախ եմ, որ Բաք­վից Ռու­սաս­տան եմ ըն­կել։

Տա­րան խուց։ Մի պա­տառ քնե­ցի։ Ա­ռա­վո­տյան մի-մի կտոր շա­քար ու սև հաց տվե­ցին։ Ինձ մե­ղադ­րանք է ա­ռա­ջադր­ված ադր­բե­ջա­նա­կան օ­րենս­գր­քի 95-րդ հոդ­վա­ծով, ո­րով գն­դա­կա­հա­րու­թյուն է հաս­նում։ Բան­տախ­ցի ըն­կեր­ներս պաշ­տո­նով մար­դիկ են։ Մեջ­նե­րի անգ­րա­գե­տը ես եմ, բայց ինձ­նից վա­խե­նում են։ Գի­շե­րը փռշ­տում եմ՝ վեր են թռ­նում։ Ա­ռա­վո­տյան մեկ ժամ զբո­սան­քի են հա­նում։ Ար­դեն ե­րեք ա­միս է, որ Բու­տիր­կա­յի բան­տում եմ։
Մի օր ե­կան, ա­սա­ցին.
-Իշ­խա­նյա՛ն, ի­րերդ վերց­րու։
Կր­կին ինձ տա­րան Բա­քու, այն­տե­ղից՝ Եվ­լա­խի բանտ։ Լար­ված դրու­թյուն է։ ճա­նա­պարհ­նե­րը քա­րե­րով այն­պես են փա­կել, որ ոչ հայ անց­նի, որ թուրք։ Ար­դեն հու­լի­սի 8-ն է։ Ինձ բե­րում-գցում են Շուշ­վա բեր­դը։ Խցում ե­րեք հո­գի ենք։ Մի հայ լեյ­տե­նանտ կա, զգու­շաց­նում է.
-Ե­թե գի­շե­րը քնես, քեզ ավ­տո­մա­տով կխ­փեն։
Ա­ռա­վո­տյան թուր­քը դիտ­մամբ ռա­դիո­յով հայ­կա­կան «Դլե յա­ման» երգն է դրել։ Սիրտս ճմլ­վում է։ Վկա­նե­րին բե­րում են ա­ռե­րես­ման։ Շա­հեն է՝ դա­տա­խա­զի թուրք օգ­նա­կա­նը։ Նրանք են գրել, ար­ձա­նագ­րու­թյուն կազ­մել։ Տեսքս խղ­ճա­լի է, 30 կգ նի­հա­րել եմ, 90 կգ քա­շիցս 60-ն է մնա­ցել։ Շա­հեն խո­սում է, ես ա­սում եմ՝ ո՛չ։ Փոր­ձում են հա­մո­զել.
-Հանձն առ, որ դու ես ա­րել, բաց կթող­նենք։
Հրա­ժար­վում եմ։ Քնն­չա­կան խմ­բի ղե­կա­վար Մայ­դա­նյուկն ա­սում է.
-Հինգ հայ կբե­րեմ, ե­թե մեկն ա­սի, որ դու ես ա­րել, քեզ կգն­դա­կա­հա­րենք։
Ա­սում եմ.
-Որ ինձ սպա­նես, դիակս մե­րոնց տուր՝ հո­ղին հանձ­նեն։ Մինչև չթա­ղեն, չեն հան­գս­տա­նա։
Ձայ­նի ե­րան­գը փոխ­վեց։ Նս­տեց, սկ­սեց գրել։ Գրեց, գրեց, հե­տո դար­ձավ ինձ.
-Հա­վա­տու՞մ ես ինձ։

Վերց­րի, ա­ռանց կար­դա­լու ստո­րագ­րե­ցի։ Ինքն սկ­սեց կար­դալ, որ թուր­քե­րը գա­զա­նա­բար հար­ձակ­վել են հա­յե­րի վրա, որ տե­ղի է ու­նե­ցել ազ­գա­յին խժդ­ժու­թյուն...
Իսկ Ար­ցա­խում ցույ­ցեր են, նս­տաշր­ջան։ Կինս՝ Ռո­մե­լան, դի­մել է ա­մեն տեղ, բո­ղո­քել, ար­դա­րու­թյուն պա­հան­ջել։ Լոս Ան­ջե­լե­սում հա­յե­րը ցույ­ցեր են ա­նում, Մոսկ­վա­յում՝ նույն­պես։ Թուր­քերն ինձ բռ­նո­ղին եր­կու մի­լիոն փող են խոս­տա­ցել։ Դա այն ժա­մա­նակ, երբ ռու­սը հա­րյուր մա­նե­թի հա­մար էր հայ բռ­նում, հանձ­նում թուր­քին։ Այդ­պես Մայ­դա­նյուկն ինձ ա­զատ ար­ձա­կեց։ Ա­զա­տեց ու ին­քը դուրս ե­կավ ծա­ռա­յու­թյու­նից։ Վա­խե­նում էր, որ Կա­տուսևն ի­րեն խփի։
Ինձ տե­ղա­փո­խե­ցին Երևան՝ բուժ­վե­լու։
1988-ի երկ­րա­շար­ժը դեռ չէր ե­ղել։ Սկ­սե­ցի ջո­կատ կազ­մել։ Մաս­նակ­ցե­ցինք Կրկ­ժա­նի ա­ռա­ջին մար­տե­րին։ Աս­կե­րա­նի ա­մե­նավ­տան­գա­վոր՝ «Լա­չին Ղոյ» պա­հա­կա­կետն էինք պա­հում։ Ինչ դժ­վար տեղ ե­ղել է՝ հա­սել ենք։ Տղաս՝ Ժի­րայ­րը, 13 տա­րե­կա­նից կող­քիս կռ­վել է։ Մար­տա­կեր­տում նեղ կա­մուրջ կար, զրա­հա­մե­քե­նան չկա­րո­ղա­ցավ անց­նել, Ժի­կոս, որ ար­դեն 15 տա­րե­կան էր, իր տան­կով ան­ցավ։ Շու­շիի պա­րետ եմ ե­ղել, հե­տո՝ վաշ­տի հրա­մա­նա­տար։ Մաս­նակ­ցել եմ Լա­չի­նի, Ղու­բաթ­լուի, Քար­վա­ճա­ռի մար­տե­րին։ Կռի­վը որ ա­վարտ­վեց, ինձ պա­հես­տա­զոր ար­ձա­կե­ցին։

Ջա­բին լռեց։ Դեմ­քով մռայլ ստ­վեր­ներ, ժպի­տի ծվեն­ներ սա­հե­ցին-ան­ցան։ Ի՞նչ էր վեր­հի­շում՝ նվաս­տա­ցում­նե­րի վի­րա­վո­րան­քը, հաղ­թա­նա­կի ու­րա­խու­թյու­նը...
Ար­դեն մթն­շաղ էր, որ Սա­սու­նի­կի հետ հրա­ժեշտ տվե­ցինք Ջա­բիին ու Ռո­մե­լա­յին՝ կր­կին հան­դի­պե­լու մաղ­թան­քով։
Ա­միս­ներ անց Շու­շիից զան­գա­հա­րեց Սա­սու­նի­կը.
-Տխուր բան պի­տի ա­սեմ։ Ջա­բին մա­հա­ցել է...
Բա­դա­րա­յի, Բա­յի­լո­վի, Մոսկ­վա­յի Բու­տիր­կա­յի, Եվ­լա­խի, Շու­շիի բան­տե­րում կրած տան­ջանք-տա­ռա­պանք­ներն ա­վե­րել էին Ջա­բիի ա­ռող­ջու­թյու­նը, մա­շել սիր­տը...
Լուռ, ա­նաղ­մուկ աշ­խար­հից հե­ռա­ցավ դա­ժան ցա­վեր կրած, բայց ծն­կի չե­կած մի հայ՝ հաղ­թա­նա­կի բերկ­րան­քը սպե­ղա­նի իր վեր­քե­րին։

Ասպ­րամ ԾԱ­ՌՈՒ­ԿՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Ակնաղ­բ­յուրն այ­սօր գե­րի է
• «Ար­ցա­խի կո­րուս­տը հայ ժո­ղովր­դի հա­մար հս­կա կո­րուստ մըն է»
• «Ար­ցա­խի կո­րուս­տը հայ ժո­ղովր­դի հա­մար հս­կա կո­րուստ մըն է»
• «Ար­ցա­խի կո­րուս­տը հայ ժո­ղովր­դի հա­մար հս­կա կո­րուստ մըն է»
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• «Ե­թե թշ­նա­մին վերսկ­սի պա­տե­րազ­մը, մենք, ան­կաս­կած, պա­տե­րազ­մը կա­վար­տենք ա­վե­լի հե­ռու տա­րածք­նե­րում»
• Եռաբ­լու­րից մինչև Մուշ, Սասուն
• «Ե­թե ինձ մի վատ բան պա­տա­հի, ձեր մա­սին հո­գա­ցող­ներ կլի­նեն»
• Շո­շի Ա­գոն
• Դեղ­նա­վուն ընդ­հա­նուր տետրն ան­պայ­ման գտ­նե­լու և ըն­թեր­ցո­ղին եմ ներ­կա­յաց­նե­լու Թա­գու­հի Կա­րա­բա­ջա­կ­յա­նին
• «Այն մեկ ա­մի­սը, որ Պետ­րոս­ը կռ­վեց իմ կող­քին, հա­վա­սար էր տաս­ն­յակ կյան­քե­րի սխ­րան­քի»
• «Չհասց­րեց բա­ցել թևե­րը»
• «Շուտ մեռ­նել, թե ոչ, կարևոր չէ, պատ­վով, թե ան­պա­տիվ, դա է էա­կա­նը»
• «Շուտ մեռ­նել, թե ոչ, կարևոր չէ, պատ­վով, թե ան­պա­տիվ, դա է էա­կա­նը»
• «Մեր էու­թ­յան կն­քա­րա­նը Հա­յաս­տանն է»
• Կա­րոտ­նե­րը կա­պող-միա­վո­րո­ղը վա­նե­ցու զա­վակ Հրանտ Մար­գար­յանն էր
• «Քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հի մէջ ար­դա­րու­թ­յու­նը հան­գու­ց­յալ է տի­րա­պես»
• «Հրե­տա­նին պա­տե­րազ­մի աստ­վածն է»

Մեկնաբանություններ